Jedan od najvećih šamara u lice vojvođanskih Mađara u 2023-oj godini bio je suočavanje sa drastičnim padom broja članova zajednice. U poređenju sa brojem od 253 889 u 2011. godini, u Srbiji su se svega 184 442 osobe izjasnile kao Mađari u 2022. godini. To znači skoro 30 postotni pad u odnosu na prethodni popis.
Prema analizama podataka, među razlozima koji se kriju iza ove pojave pada i emigracija koja je postala jednostavnija zahvaljujući dvojnom državljanstvu. Ranije, međutim, nisu bili na raspolaganju tačni podaci o broju vojvođanskih Mađara koji poseduju dvojno državljanstvo. Pomoću vizualizovanih podataka prikazaćemo odnos između stepena migracije i uvođenja pojednostavljene naturalizacije.
Mađarska manjina je u Srbiji – iza većinske, Srpske nacije – druga najveća nacionalna zajednica. Osim nje, u državi živi još 19 nacionalnih manjina (s populacijom većom od 2000 osoba). Popis je sproveden u oktobru 2022. godine, a preliminarni podaci su obelodanjeni u decembru iste godine. Iz ovih podataka se ispostavilo, da je broj stanovnika Srbije za skoro pola miliona manji nego u 2011.
Konačne rezultate – uključujući i one koje se odnose na nacionalnu pripadnost po opštinama – Republički zavod za statistiku (RZS) objavio je u aprilu 2023. Iz istih su se već mogli isčitati takvi, s aspekta vojvođanskih Mađara suštinski rezultati kao, na primer, da je broj Mađara u Srbiji manji za 70 hiljada, kao i to kako su se menjali etnički odnosi u vojvođanskim opštinama gde žive Mađari, odnosno, da u Subotici – po prvi put u svojoj istoriji – Srbi su postali većinsko stanovništvo.
A to, da od ukupnog broj stanovnika od 6 647 003 u državi, 184 442 su se izjasnili da pripadaju mađarskoj zajednici, ali svega 92,64% njih smatra mađarski svojim maternjim jezikom, saznali smo iz detaljnih podataka objavljenih u junu 2023.
U proteklih 75 godina broj vojvođanskih Mađara umanjen je za više od polovine
Statistike o mađarskoj populaciji na današnjoj teritoriji Republike Srbije se vode od 1948. U prvih desetak godina beležen je rast broja Mađara i, mada se to na prvi pogled izgleda kao pozitivna promena, ovaj prelazni rast populacije se može pripisati tome, da posle drugog svetskog rata mnogi Nemci su se izjašnjavali kao Mađari, da bi izbegli proterivanje.
Od sedamdesetih je zbog nesrazmernosti rođenih i umrlih, asimilacije i emigracije – koja je, inače, bila tipična pojava u regiji zbog politike jugoslovenske države o zapošljavanju u inostranstvu – broj vojvođanskih Mađara je beležio pad od oko 40 hiljada godišnje.
U ovoj tendeciji se ističe pad od 50 hiljada u periodu ratova 90-tih. Ali, protekli, desetogodišnji period je rezultirao još drastičnije smanjenje populacije od skoro 70 hiljada.
Rekordno smanjenje populacije se odvijalno paralelno sa pojavom postupka pojednostavljene naturalizacije, koji je mađarska vlada uvela od 1. januara 2011. Pre toga su samo pretpostavke, utisci i empirijska saznanja dali osnovu za konstataciju da su pojednostavljena naturalizacija i emigracija povezana, ali pouzdanih podataka nismo imali.
U proteklih godinu i po dana smo preko portala za zahtevanje pristupa informacijama od javnog značaja KiMitTud? kojim upravlja Átlátszó zahtevali podatke od nekoliko mađarskih državnih institucija, jer u labirintu administracije nije bilo sasvim jasno ko je nadležni kontroler podataka, a ko je host podataka po ovom pitanju.
Nakon nekoliko neuspešnih pokušaja dobili smo obaveštenje od Centralnog ureda za statistiku Mađarske (KSH), da je po predmetu naturalizacije kontroler podataka jeste organ za donošenje odluke, tj. Vladin ured za glavni grad Budimpeštu (BFKH), dok je host podataka odelenje ovog ureda za državljanstvo i vođenje matičnih knjiga, tako da smo na kraju dobili odgovor na naše pitanje.
Iz podataka dobijenih od Vladinog ureda se jasno vidi, da se od uvođenja pojednostavljene procedure naturalizacije broj zahteva za naturalizaciju primljenih iz Srbije višestruko povećao.
Što se tiče broja zahteva, posebno se ističe 2013. godina, jer
te godine je pristiglo skoro 40 hiljada zahteva iz Srbije za dobijanje mađarskog državljanstva.
Treba napomenuti, da u Srbiji ne samo vojvođanski Mađari, već i pripadnici drugih etničkih zajednica ili većinskog naroda mogu aplicirati za mađarsko državljanstvo na osnovu dokaza mađarskog porekla nekog od predaka.
Istovremeno, dobijanje mađarskog državljanstva ne znači automatski da će dvojni državljani napustiti svoju domovinu. Mada povezanost je nesporan.
Osim negativnih demografskih pokazatelja, na osnovu podataka,
dvojno državljanstvo je sa skoro 75% ubrzalo smanjenje broja Mađara u Vojvodini.
Mađarsko državljanstvo značilo je i pravo na glasanje
Mađarski parlament je 26. maja 2010. usvojio zakon br. XLIV iz 2010. o izmeni zakona br. LV iz 1993. godine o mađarskom državljanstvu i naturalizaciji. Izmenjen je tekst o sticanju državljanstva Mađarske iz stavke (3) člana 4. zakona, i u smislu te izmene od 1. januara 2011. godine: „(…) po skraćenom postupku se mogu naturalizovati osobe, koje nisu državljani Mađarske, a čiji su pretci bili mađarski državljani ili koji valjano dokazuju da su poreklom iz Mađarske i potvrđuju svoje znanje mađarskog jezika.”
Mađarski parlement je u aprilu 2011. usvojio novi ustav države, u kojem se biračko pravo ne vezuje za stalno mesto boravka u Mađarskoj. To je utvrđeno i zakonom br. CCIII iz 2011., o izboru parlamentarnih poslanika prema kojem, mađarski parlament garantuje:
„da su mađarski državljani koji žive van granica Mađarske, deo političke zajednice.”
U tom smislu je usvojen i zakon br. XXXVI iz 2013. o izbornom postupku koji se već odnosio i na mađarske državljane koji žive van granica Mađarske.
Uzimajući sve to u obzir, počev od parlamentarnih izbora 2014. godine, svi oni koji su zahtevali upis u biračke spiskove mogli su steći biračko pravo na parlamentarnim izborima i referendumima. Uprkos tome, broj onih koji su iskoristili ovu mogućnost glasanja bio relativno mali. Na izborima u Mađarskoj iz Srbije je stiglo svega 17 521 važećih glasova.
Savez vojvođanskih Mađara (SVM) je od 2018. godine već sprovodio targetiranu kampanju za registraciju kako bi se što više vojvođanskih Mađara tražilo upis u birački spisak i učestvovalo na izborima u Mađarskoj. Zahvaljujući terenskoj kampanji, do aprila 2018. broj srpsko-mađarskih dvojnih državljana registrovanih u birački spisak u Mađarskoj postigao je 53 900.
Od uvođenja pojednostavljene naturalizacije, SVM je stalno ohrabrivao vojvođanske Mađare da mogućnost ujedinjenja nacije iskoriste u što većem broju. Posmatrajaći sve mađarske zajednice van granice Mađarske, u odnosu na brojnost, najveći broj zahteva za mađarsko državljanstvo pristigao je iz redova vojvođanskih Mađara.
Činjenica je, međutim, da uzimanjem mađarskog državljanstva,
vojvođanski Mađari su radije iskorišćavali mogućnosti koje je EU pasoš nudio na polju slobodnog zapošljavanja,
no učestvovanje na glasanju.
SVM – kao najveća organizacija za zaštitu interesa Mađara, koja uživa poverenje i strateško partnerstvo mađarske vlade – odlučno je odbacio one tvrdnje javnosti, koje su povezali instituciju dvojnog državljanstva i stepen emigracije. U svom saopštenju stranka je nastojala da odbaci svaku odgovornost.
Po njima, emigracija je pretežno rezultat „nedostatka radnih mesta, zabrane zapošljavanja, zamrzavanja i smanjenja plata, dugogodišnjih restriktivnih mera po diktatu Međunarodnog monetarnog fonda, i neizvesnosti koju većina medija generiše”. Njihov zaključak je, da bez aktivnosti SVM-a brojke bi bile još žalosnije. Stranka tvrdi da kriviti dvojno državljanstvo za pad broja populacije je „politička kratkovidnost i moralno ozbiljno zabrinjavajuća”.
„Predsedništvo i dan danas čvrsto veruje, da je s strane SVM-a to je bio jedini prihvatljiv, pošten stav i postupak.”
– stoji u saopštenju pres službe stranke.
Najvažnije publikacije vezane za rezultate popisa – uključujući i kritike gore navedenog stava SVM-a – prikupila je portal Szabad Magyar Szó.
Tekst: Virag Đurkovič
Vizualizacija podataka: Kristian Sabo (Átlátszó.hu)
Tekst je originalno objavljen na mađarskom jeziku dana 09. 02. 2024.