Vojvođanski Mađari su nedavno učestvovali na dva izbora: 2. juna na lokalnim izborima u Srbiji, a 9. juna na izboru mađarskih predstavnika za Evropski parlament. Na ovom potonjem pravo učešća su imali dvojni državljani, koji su se pretohodno prijavili/registrovali za birački spisak za evropske parlamentarne izbore.
Savez vojvođanskih Mađara (SVM) je vodio paralelnu kampanju u periodu pre ovih izbora i podsticao građane na učestvovanje na oba izbora. Predstavnici SVM-a su posetili veliki broj vojvođanski naselja, kako bi pogledali one investicije u čijoj realizaciji je SVM bio posrednik i koje su dobrim delom realizovane podrškom iz matične države preko mađarske Vlade.
Kao deo kampanje, dr Balint Pastor, predsednik SVM-a, posetio je premijera Viktora Orbana u aprilu, a iz Mađarske su, između ostalog, Vojvodinu posetili:
- Peter Sijarto, ministar spoljnih i spoljnoekonomskih poslova,
- Oliver Varhelji, evropski komesar za susedstvo i proširenje,
- Tamaš Dojč, nosilac liste Fides-KDNP za Evropski parlament,
- Levente Mađar, zamenik ministra u Ministarstvu za spoljne poslove i spoljnu ekonomiju,
- Silard Nemet, potpredsednik Fidesa, poslanik u parlamentu Mađarske i državni sekretar, kao i
- Kinga Gal, potpredsenica Fidesa i kandidat za Evropski parlamanet.
Osim toga, objavili su rezulatate onih konkursa koje je Fondacija Prosperitati raspisala još pre održavanja vanrednih izbora za republički i pokrajinski parlament u decembru 2023. godine.
Analize ovih izbora mogu se pročitati ovde, ovde i ovde. Nas je interesovalo, kakva je bila stopa izlaznosti na parlamentarnim izborima u Srbiji i na izborima za Evropski parlamanet u Mađarskoj u odnosu na iseljavanje, dvojno državljanstvo i registraciju u birački spisak.
Rezultati izbora u Srbiji ne odražavaju stepen iseljenja – bar za sada ne
Na lokalnim izborima 2024. godine, SVM je – kao i na prethodna dva izbora – proglasila izborne liste u 45 vojvođanskih opština. Najjača stranka vojvođanskih Mađara i dalje najviše glasova dobija u Severnoj Bačkoj: u Subotici, Bačkoj Topoli i u Potiskom regionu.
Na osnovu sveukupnog broja glasova, s obzirom na ranije lokalne izbore,
SVM je postigao drugi najbolji rezultat u proteklih dvanaest godina sa 57 725 glasova.
Ovaj broj dobijenih glasova je postignut uprkos tome, da su brojke popisa stanovništva održanog između dva izbora pokazale da je broj onih koji se izjašnjavanju kao vojvođanski Mađari po nacionalnosti smanjen za skoro sedamdeset hiljada od 2011.
Po tome je i stopa učešća na izborima bila veća: dobrih 30% onih koji su ostali ovde su podržali SVM. Dakle, na ovogodišnjim lokalnim izborima ili su vojvođanski Mađari, srazmerno gledano, bili voljniji da glasaju, ili možemo konstatovati da,
do sada, baza glasača SVM-a bila ona baza na koju iseljavanje nije značajno uticalo.
Sve u svemu, uprkos trijumfu od više od deset godina, SVM je izgubio više od deset hiljada glasova. U sedam naselja (Pančevo, Kovin, Nova Crnja, Novi Sad, Stari Bečej, Sombor i Novi Kneževac) broj dobijenih glasova je bio manji za više od 20%. Negativni rekord je zabeležen u Subotici, u naselju gde živi najveći broj Mađara, gde je stranka dobila 3354 glasa manje, što je pad od 19.58% u odnosu na podatke iz 2020.
Istovremeno, pozitivnim rezultatom možemo smatrati 533 glasova u Plandištu, jer u ovoj opštini SVM nije imao izbornu listu od 2008. godine, a i tada je učestvovao na izborima u okviru Mađarske koalicije koja je okupila ostale mađarske stranke u Vojvodini.
Upoređenja radi: u decembru prošle godine, na parlamentarnim izborima u Srbiji SVM je postigao veći broj od toga. Tada je stranka dobila skoro 65 hiljada glasova zahvaljujući kampanji pod nazivom „Za našeg predsednika” posvećenu Ištvanu Pastoru, prethodnom predsedniku stranke koji je preminuo krajem oktobra.
U slučaju obe vrste izbora u Srbiji je uočljivo, da je oko 2012-te došlo do manjeg pada u podršci stranke usled jačanja popularnosti Demokratske strane u krugu Mađara, a 2016-e usled unutrašnjih konflikta u SVM-u i, paralelno s tim, usled formiranja Mađarskog pokreta. Osim toga, vidljivo je i to, da je izbore održane u leto 2020. godine – u prvoj godini pandemije – obeležila izuzetno velika izlaznost. Kao objašnjenje za to može da posluži i podatak, da je zatvaranje granice ukinuto za vreme izbora, a s druge strane, te godine je opozicija bojkotovala izbore. SVM, koalicioni partner Srpske napredne stranke, vladajuće stranke u Srbiji je uspeo da to preokrene u svoju korist.
Istovremeno, Srpska napredna stranka je dobila proporcionalno veći broj glasova u nekim opštinama nego što bi se moglo zaključiti na osnovu sastava stanovništva. Jedna od takvih opština je Mali Iđoš, sa pretežno mađarskim stanovništvom, gde je – uprkos većem broju Mađara – ipak pobedila većinska vladajuća stranka, što bi moglo da sugeriše
da Srpska napredna stranka sve je popularnija u krugovima mađarskih glasača u Vojvodini.
Dalji rast ove tendencije može da rezultira dodatno slabljenje pozicija SVM-a.
Na gornjim grafikonima prikazani su isključivo rezultati SVM-a. Razlog za to je, da na današnjoj političkoj sceni vojvođanskih Mađara, rivali SVM-a su samo pojedine opozicione formacije ili grupe građana na lokalnom nivou. Sledstveno tome, teško bi bilo meriti podržanost opozicije unutar mađarske manjine.
Hladna računica i ideološke izmišljotine
U Mađarskoj mogućnost glasanja putem pošte postoji od parlamentarnih izbora 2014. godine. Tome je prethodilo, da je mađarski Parlament u maju 2010., nakon uspešne smene Vlade tada vladajuće Mađarske socijalističke partije (MSP), proglasio Sistem nacionalne saradnje, u kojem je formulisao sledeće:
„Vlada nacionalnih poslova uključiće u Sistem nacionalne saradnje i Mađare koji žive van granica države.”
Nakon toga je izmenjen Zakon o mađarskom državljanstvu s kojim se uvodi preferencijalni tretman za sticanje državljanstva, a 2013-te usvojen je novi Zakon o izborima, koji omogućuje upisivanje birača sa mestom boravka u Mađarskoj u birački spisak.
Sledstveno tome, mađarski državljani koji žive van granica države mogli su učestvovati u reizboru druge Orbanove vlade,
– mada, broj onih koji su iskoristili ovu mogućnost tada je bio prilično mali.
Upis u birački spisak zatražio je 23% onih građana u Srbiji koji su svojevremeno imali dvojno državljanstvo i 14% njih je dao važeći glas, tj. 17 521 glasova.
Zato je SVM, pripremajući se na parlamentarne izbore 2018., pokrenuo kampanju za registraciju u birački spisak i podstakao građane da učestvuju u glasanju. Do 2018. već 31% do tada sve brojnijih, dvojnih državljana u Vojvodini su se registrovali u birački spisak i oni su dali 36 163 važećih glasova putem pošte, a to je 21% od broja svih dvojnih državljana u Srbiji.
Pre parlamentarnih izbora 2022., lokalni partner mađarske Vlade je ponovo bodrio građane da se upisuju u birački spisak. Dotle je broj građana u Srbiji sa mađarskim državljanstvom postigao 188 668. Od njih su se 68 492 osoba registrovali u birački spisak i 44 729 osoba su dali važeći glas, a to je 24% dvojnih državljana u Vojvodini.
Regularnost glasanja putem pošte se moglo dovesti u pitanje i tokom ovogodišnjih izbora za Evropski parlament isto kao i 2022. godine tokom parlamentarnih izbora.
Udruženje građana Concordia Minoritatis Hungaricae (Jedinstvo mađarske manjine) (CMH) prvobitno zaduženo za dostavljanje glasova putem pošte, u aprilu je obavestilo predstavnike medija o tome kome mogu da se obrate Vojvođani sa mađarskim državljanstvom i bez prebivališta u Mađarskoj u vezi registracije u birački spisak odnoso promene podataka. CMH ima kancelarije u šest gradova, a u drugim naseljima zainteresovani se mogu obratiti spoljnim saradnicima CMH-a.
Tamo, gde nema ni kancelarije, ni spoljnog saradnika CMH, kao kontakt su navedeni lokalne kancelarije SVM odnosno rukovodioc lokalne kancelarije.
Nakon kampanje za registraciju, usledila je dostava poštanske pošiljke u kojem su – prema navodima čitalaca – aktivisti SVM pružili pomoć i ove godine. Da bi izbegli negativnu propagandu od pre dve godine, budno su pazili na to, da birači na čije glasove nisu mogli s absolutnom sigurnošću računati, pronađu pošiljke u svojim poštanskim sandučićima, dok mnogi drugi su dobili pošiljke lično. Šta više, po potrebi, građani mogli su da zatraže pomoć i u ispunjavanju i u prikupljanju listića.
Značaj ovih izbora u Vojvodini je bio velik i zbog toga
jer je na listi Fides-KDNP bila i Anamaria Viček, potpredsednica SVM i članica predsedništva.
Prethodno je Viček bila poslanik stranke u republičkom parlamentu i državni sekretar za obrazovanje. Kandidatkinja za Evropski parlament iz Vojvodine je bila na 8. mestu liste Fides-KDNP, i ušla je u Evropski parlament zamenivši predhodnog delegata SVM-a, Andora Delija koji je u dva mandata obavljao svoju funkciju u Briselu.
Prema podacima iz 2023., broj osoba iz redova vojvođanskih Mađara sa dvojnim državljanstvom je 190 389. Od njih su 66 704 upisani u registar za izbore za Evropski parlament i dali su 40 712 važeći glasova, što čini 60% od upisanih u birački spisak.
Na veb stranici Nacionalne kancelarije za izbore nema posebnih podataka o tome koliko glasova putem pošte je dato za pojedine liste. Samo se iz ukupnih rezultata vidi da je Fides-KDNP dobila 90.03% važećih glasova, odnosno da od 59 008 važećih glasova putem pošte 40 712 glasova koji su stigli iz Srbije čine skoro 70% ukupnih važeći listića poslatih putem pošte.
Uprkos stalnoj mobilizaciji, broj onih koji glasaju – ili daju važeći glas – na izborima u Mađarskoj se ne povećava. Posmatrajući prosečne rezultate glasača SVM-a u Srbiji, na poslednjem glasanju putem pošte, učešće je bilo manje za 30%.
U isto vreme prekraja se mapa mađarskih stanovnika u Vojvodini
Transparentnost Vojvodina je objavio detaljan članak o kretanju broja vojvođanskih Mađara u proteklih desetak godina. Broj osoba koja su se izjasnila kao Mađari smanjen je sa 253 899 na 184 442 u proteklih 11 godina. Broj onih koji su se izjasnili da im je mađarski jezik maternji je još manji.
Na nivou opština, najveće smanjenje je uočeno u Subotici, gde je u odnosu na popisanih 50 621 osoba 2011. godine, broj Mađara je manji za 14 472 osoba. Grad na severu Vojvodine je, uprkos tome, ipak naselje u kojem živi najveći broj Mađara. Na popisu 2022. godine 36 149 osoba su se izjasnile kao Mađari. Najmanji broj Mađara živi u Pećincima, u južnom Sremu, gde je za 11 godina, broj osoba čiji je maternji jezik mađarski smanjen sa 9 na 8.
Nakon objavljivanja podataka popisa u aprilu 2023., SVM je izdao saopštenje, u kojem odbacuje sopstvenu odgovornost: „Ovih dana, od objavljivanja rezultata popisa, maltene neprekidno, mnogi proglašavaju ujedinjenje nacije i mađarsko državljanstvo za glavnog krivca za dobijene rezultate.
SVM i ovim putem najodlučnije odbacuje ovakav stav, posebno zato, jer to svedoči o političkoj kratkovidnosti, moralno je izuzetno problematičan, a za više desetak hiljada vojvođanskih Mađara koji su tražili mađarsko državljanstvo je duboko i na grešan način uvredljiv i ponižavajući. S naše strane najenergičnije odbacujemo ovakvo mišljenje kao što smo to činili do sada, činimo i sad, i činićemo u buduće. To smo dokazali i na delu u proteklih deset godina kada smo
podsticali vojvođanske Mađare da iskoriste šansu i mogućnost koje ujedinjenje nacije pruža.
Predsedništvo je i sada čvrsto ubeđen, da je to bio jedini prihvatljivi, pošteni stav i postupak.”
Iza smanjenja broja vojvođanskih Mađara, naravno, postoje kompleksniji razlozi od toga da teret odgovornosti stavimo isključivo na instituciju dvojnog državljanstva. Po mišljenju Roberta Badiša, sociologa tri su razloga za smanjenje broja vojvođanskih Mađara: niski natalitet, iseljavanje i asimilacija.
Pod uticajem ovih faktora, vojvođanski Mađari su se našli u negativnoj demografskoj spirali što je za otprilike 40% ubrzan, prema njegovoj proceni, uvođenjem pojednostavljenog postupka za sticanje mađarskog državljanstva.
Ovaj proces iseljavanja – koji se indirektno može pripisati dvojnom državljanstvu i EU pasošu koji ide s tim – nije mogao da zaustavi ni više stotina milijardi forinti koje je mađarska Vlada preko Fondacije Prosperitati, Gabor Betlen ZAD i drugih organa podrške naknadno isplatila u Vojvodini.
Tekst: Virag Djurkovič Gyurkovics Virág
Vizualizacija podataka: Kristian Sabo (Átlátszó), Andrea Dančo (Átlátszó Vajdaság)
Naslovna fotografija: Fides-KDNP vodi kampanju i u Vojvodini: Bilbord na Palićkom putu. Izvor: Átlátszó Vajdaság
Tekst je originalno objavljen na mađarskom jeziku dana 19. 06. 2024.